Η συνέντευξη παραχωρήθηκε στους δημοσιογράφους Άγγελο Κλάδη και Δέσποινα Ζευκιλή στις 06/03/2020. Δημοσιεύθηκε στο τεύχος 1036 του περιοδικού «Αθηνόραμα» στις 19/03/2020.
Πριν από δύο χρόνια, η Μπιενάλε της Αθήνας, διερευνώντας βιωματικά τα σύγχρονα «ΑΝΤΙ» με τα εργαλεία της μετα-ψηφιακής εποχής, ξεχείλωσε κατά λίγα εκατοστά το εύρος αυτού που οι εν Αθήναις αποκαλούμε σύγχρονη τέχνη: πέρα από την κλειστοφοβική ατμόσφαιρα στους ορόφους του παλιού κτιρίου του ΟΤΕ, η εμπειρία της AB6 περιελάμβανε ανδρείκελα ντυμένα με κουρέλια που περιφέρονταν στο ξενοδοχείο «Esperia», πρωτόγνωρα παιχνίδια ζωντανής διάδρασης και πρότζεκτ που έτρεχαν μέσω e-mail, πορείες στη Σταδίου που σατίριζαν τα ακροδεξιά μορφώματα, μυστήριες τηλεφωνικές κλήσεις στην Εθνική Τράπεζα, περίεργα εδέσματα και μυρωδιές, περίεργο υλικό γενικά που περισσότερο έξυνε παρά γιάτρευε τις πληγές. Η «Έκλειψη» που τη διαδέχεται τώρα προμηνύεται το ίδιο ζοφερή, αλλά πιο τελετουργική.
Το φαινόμενο που παρατηρείται όταν τρεις πλανήτες ή δορυφόροι ευθυγραμμίζονται απόλυτα σχηματίζοντας έναν εντυπωσιακό «ιπτάμενο» δίσκο φωτός στον ουρανό αποτελεί το σύμβολο και τον τίτλο της AB7, η οποία δρομολογείται για τέλος Σεπτεμβρίου (25/9-29/11) σε διάφορα –άγνωστα μέχρι στιγμής– κτίρια του κέντρου.
Υπό τη σκέπη πλέον του Ιδρύματος Ωνάση, γεγονός που δημιουργεί περισσότερη σιγουριά αλλά και νέες προκλήσεις για τον εικαστικό θεσμό, ο Poka-Yio κρατάει για τον εαυτό του ρόλο καλλιτεχνικού διευθυντή και η επιμέλεια της έβδομης έκδοσης ανατίθεται σε δύο ετερόκλητα αλλά άκρως ενδιαφέροντα ονόματα της διεθνούς σκηνής: από τη μία ο Γκανεζοαμερικανός Larry Ossei-Mensah, ανερχόμενος ανεξάρτητος καλλιτέχνης της Νέας Υόρκης που έχει συνδεθεί με το boom της αφρικανικής τέχνης, και από την άλλη η Omsk Social Club, μια καλλιτεχνική κολεκτίβα με έδρα το Βερολίνο. Πρόκειται για ένα underground ετερόκλιτο δίκτυο ανθρώπων, καλλιτεχνών και μη, που προτιμούν να κρατούν την ανωνυμία τους –γι’ αυτό και στη συζήτηση δεν αποκαλύπτεται ποιό μέλος μάς μίλησε–, των οποίων τα πρότζεκτ είναι άκρως mind-blown. Αρκεί να ανατρέξει κάποιος στην πρώτη τους δράση: ένα αυτοσχέδιο rave party έξω από τη Ζιρίχη, όπου περίπου εκατό άτομα χόρευαν έως το πρωί, ενσαρκώνοντας ρόλους-ταυτότητες που τους είχαν δοθεί.
Γύρω στους εκατό καλλιτέχνες με έδρα τη Βόρεια και Νότια Αμερική, την Καραϊβική, την Αφρική αλλά και την Ευρώπη, οι οποίοι έχουν τις ρίζες τους (κυρίως) στη Μαύρη Ήπειρο, πρόκειται να παρουσιαστούν το φθινόπωρο, οι περισσότεροι για πρώτη φορά στην Αθήνα, καθώς οι καλλιτεχνικές πρακτικές θα ξεπεράσουν ξανά τα συνηθισμένα, ποντάροντας σε παιχνίδια και συλλογικές επιτελέσεις, μέχρι και τελετές ύπνωσης, όπως αναφέρθηκαν στην πρώτη ανακοίνωση. Απευθυνθήκαμε στους επιμελητές για περισσότερες πληροφορίες.
Λόγω της τεταμένης περιόδου, δεν μπορώ να αντισταθώ στην ερώτηση: Φοράτε μάσκες για τον ιό;
Larry Ossei-Mensah: Όχι, εξάλλου οι συνηθισμένες χειρουργικές μάσκες δεν προστατεύουν από τον COVID-19.
Omsk Social Club: Πράγματι, τριγύρω υπάρχει τόσος διάχυτος φόβος για τον ιό αλλά κανείς δεν γνωρίζει περί τίνος πρόκειται. Αυτοί οι επίδεσμοι είναι απλώς ένας τρόπος να αισθανόμαστε πιο ασφαλείς, χωρίς αυτό να σημαίνει πως ισχύει κιόλας.
Πώς μεταφράζετε αυτόν τον διάχυτο φόβο;
L.: Όλοι μας έχουμε κάθε δικαίωμα, αν όχι υποχρέωση, να προστατεύσουμε τον εαυτό μας, αλλά δεν χρειάζεται να πανικοβαλλόμαστε. Φαίνεται πως ένα απρόοπτο γεγονός είναι αρκετό για να ανατρέψει τις ισορροπίες της οικονομίας, του τουρισμού, της κοινωνίας αλλά και του κάθε ατόμου ξεχωριστά.
Omsk: Αυτό που έδειξε ο κορονοϊός είναι πόσο εύθραυστο είναι το σώμα της κοινωνίας. Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα ζουν σε μια συνεχή κατάσταση άγχους. Μαζί με το φόβο εκτοπισμού, το φόβο του να μην μπορείς να τα βγάλεις πέρα ή του να χάσεις τη δουλειά σου, προστέθηκε τώρα ο φόβος της θνητότητας, ο οποίος ουσιαστικά αποτελεί την επέκταση πολλών ανείπωτων φόβων που βιώνουμε ασυνείδητα στην καθημερινή μας ζωή. Ωστόσο, μένουν πολλά προς συζήτηση για τον ιό: ο τρόπος που προβάλλεται από τα ΜΜΕ, το πώς έχει εργαλειοποιηθεί πυροδοτώντας ολοκληρωτικές αντιλήψεις, τον ταξικό αντίκτυπο που έχει αν αναλογιστούμε πόσοι παραμένουν ανασφάλιστοι και δεν έχουν πρόσβαση στο σύστημα υγείας. Ο ιός έχει αποκτήσει πολύ περισσότερες από μικρόβια.
Τι μπορεί να κρύβεται πίσω από την «Έκλειψη», τον τίτλο της AB7;
L.: Υπάρχουν πολλές μεταφορικές αναγνώσεις. Αρχικά η έκλειψη αποτελεί μία από τις ελάχιστες στιγμές μετασχηματισμού που όλοι σταματούν ό,τι κάνουν για να στρέψουν το βλέμμα τους στον ουρανό. Μόλις ολοκληρωθεί το φαινόμενο κι επιστρέψει ο ήλιος, αισθάνεσαι διαφορετικός μέσα σου, σαν να έχεις αλλάξει. Λειτουργεί ως ορόσημο λόγω του ότι είναι τόσο σπάνιο. Είναι ευκαιρία, λοιπόν, να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να εξετάσουμε τις αλλαγές που συμβαίνουν γύρω μας, την άνοδο του φασισμού ή το πώς διαμορφώνονται τα σύνορα, κοιτώντας ταυτόχρονα προς το παρελθόν και τις ρίζες μας ως είδους.
Omsk: Για να δεις μια έκλειψη χρειάζεται πρώτα να βγεις έξω, μαζί με άλλους ανθρώπους, μετέχεις ουσιαστικά σε μια τελετουργική διαδικασία. Εκείνη τη στιγμή ο ήλιος, η πηγή που μας κρατά ζωντανούς, σκοτεινιάζει εντελώς κι εξαφανίζεται, γεννώντας όλο αυτόν το φόβο του αγνώστου για λίγα λεπτά. Έπειτα επιστρέφει και η αίσθηση του καινούργιου διαχέεται στο πλήθος. Με αυτή την έννοια η έκλειψη είναι ίσως το δόλωμα που απλώνουμε για να μετέχει το κοινό σε μια διαδικασία μετάλλαξης· ποτέ δεν ξεχνάς μια κανονική έκλειψη, έτσι δεν είναι;
Τελετουργικές πρακτικές και πνευματικότητα δηλαδή;
Omsk: Αναφέρομαι στα τελετουργικά με την ευρύτερη έννοια του όρου, την έννοια της κοινωνικής σύμπραξης και συνύπαρξης, όπως συμβαίνει σ’ ένα δείπνο. Σε κάθε χώρο που μοιράζεται ανάμεσα σε υποκείμενα, καθένας δραματοποιεί τον ατομικό του ρόλο αλλά ταυτόχρονα ασκεί επίδραση στους υπόλοιπους. Ας πούμε η πρώτη φορά που μετείχα εγώ σε τελετουργικό ήταν πριν από χρόνια στην underground rave σκηνή του Βερολίνου: χορεύοντας κυριολεκτικά όλο το βράδυ δίπλα σε άγνωστους, χωρίς να έχεις ανταλλάξει ούτε κουβέντα, συνειδητοποιείς πως είναι το σώμα του άλλου που κάνει το δικό σου να κινείται. Αυτό το αθέατο πεδίο ανάμεσα στα σώματα είναι, για μένα, πηγή ζωής.
Larry, είσαι ένας από τους πιο δυναμικούς επιμελητές των τελευταίων χρόνων, έχοντας συνδεθεί με την τέχνη της Αφρικής, η οποία διαρκώς κερδίζει έδαφος σε δημοπρασίες, γκαλερί και μουσεία. Πώς βλέπεις αυτήν τη στροφή;
L.: Για πάνω από μία δεκαετία έχω εστιάσει σε ανερχόμενους δημιουργούς της Αφρικής και της αφρικανικής διασποράς, από την Καραϊβική, τη Βόρεια ή τη Νότια Αμερική, και είναι πολύ ευτυχές το ότι πλέον περνούν στη σφαίρα του mainstream. Τώρα χρειάζονται κάποιες στρατηγικές ώστε να σταθεροποιηθεί αυτό, να γίνει κανονικότητα και –αν θες– η AB7 είναι μια προσπάθεια προς αυτήν την κατεύθυνση, μια και μιλάμε για καλλιτέχνες που δεν έχουν ξαναπαρουσιαστεί. Μένουν πολύ ενδιαφέρουσες πρακτικές και προοπτικές να εξερευνήσουμε από τη συγκεκριμένη ήπειρο.
Δεν εγκυμονεί κινδύνους εργαλειοποίησης αυτή η νέα εικαστική «ανακάλυψη» της Αφρικής από τη Δύση;
L.: Ναι, σε ένα βαθμό μπορεί να αναπτυχθούν φαινόμενα εργαλειοποίησης, ειδικά αν σκεφτείς περιπτώσεις εκθέσεων ή οργανισμών που επιλέγουν συμμετέχοντες με σκούρο δέρμα για να προβάλουν τη συμπεριληπτική τους πρόθεση. Αλλά από την άλλη δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς. Εννοώ πως πλέον έχει γίνει αντιληπτό ότι όλοι αυτοί οι καλλιτέχνες έχουν κάτι διαφορετικό να εκφράσουν πάνω σε κοινά προβλήτα ή ερωτήματα. Αν μια χώρα δεν έχει παρελθόν αποικιοκρατίας, θα έχει πιθανότατα ιμπεριαλιστικό παρελθόν – γιατί να μη μιλήσεις γι’ αυτό ας πούμε;
Σκοπεύετε να εμπλέξετε τις τοπικές εθνικές κοινότητες;
L.: Αυτός είναι ο στόχος μας ουσιαστικά. Κατά τη διάρκεια των επισκέψεών μου στην Αθήνα, πέρυσι με ένα residency έξι εβδομάδων και φέτος για την προετοιμασία της Μπιενάλε, ανακάλυψα πως η αφρικανική κοινότητα εδώ είναι πιο πολύπλοκη απ’ όσο νόμιζα: πέρα από τη νιγηριανή κοινότητα, υπάρχουν πολλοί από την Αιθιοπία, τη Σενεγάλη, το Κονγκό και την Αγκόλα. Θέλουμε να φέρουμε στην επιφάνεια αυτήν την πολυπλοκότητα μέσα από τη συμμετοχή των κοινοτήτων. Να τους δώσουμε τη δυνατότητα να παρουσιάσουν τον εαυτό τους με δημιουργικό τρόπο, ετοιμάζοντας για παράδειγμα ένα παραδοσιακό δείπνο για λίγους συμμετέχοντες.
Ως κολεκτίβα Omsk Social Club εξερευνάτε «πραγματικότητες που δεν έχουν βιωθεί», όπως αναφέρετε… Τι σημαίνει αυτό;
Omsk: Μέσα από συλλογικές δράσεις που διαρκούν μερικές ώρες, έως εβδομήντα δύο έχουμε φτάσει, διαμορφώνουμε υπερ-πραγματικότητες, κάποιες από τις οποίες είναι απίθανο να βιωθούν υπό άλλες συνθήκες, ενώ άλλες είναι πολύ κοντά στην πραγματικότητα, σε αυτό που ορίζουμε τέλος πάντων ως πραγματικότητα.
Πόσες πραγματικότητες υπάρχουν δηλαδή;
Omsk: Αμέτρητες δυνητικά. Η πραγματικότητα δεν είναι κάτι άλλο από συλλογική παραίσθηση, άλλωστε. Χρησιμοποιώντας τις μεθόδους του Live Action Role Playing, ως κολεκτίβα φτιάχνουμε διαφορετικά σενάρια, τραβάμε μια γραμμή ανάμεσα στην κανονική ζωή και μια εναλλακτική εκδοχή της. Το τι θα προκύψει στο ενδιάμεσο είναι θέμα του κάθε υποκειμένου που θα λάβει μέρος. Εμείς διαμορφώνουμε μονάχα το πλαίσιο, τη διοργάνωση ενός cryptorave party ή μιας ξενοδοχειακής φιλοξενίας ας πούμε, όπως είχαμε κάνει στην προηγούμενη Μπιενάλε της Αθήνας, αλλά το τι θα συμβεί τελικά σε αυτό είναι απόφαση των συμμετεχόντων. Είναι οι δικές τους αντιδράσεις που φτιάχνουν την ιστορία.
Κι αυτές οι αντιδράσεις εντός παιχνιδιού αλλάζουν την προοπτική και εκτός παιχνιδιού.
Omsk: Εννοείται. Κάτι που με έχει σημαδέψει είναι η ιστορία ενός συμμετέχοντα στο πρώτο event που διοργανώσαμε ως Omsk Social Club, το παράνομο rave party έξω από τη Ζυρίχη. Ύστερα από μερικούς μήνες, μας έστειλε μήνυμα εξηγώντας πως εκείνη τη νύχτα είχε δει ένα πανό για το G20 και του καρφώθηκε στο μυαλό. Επιστρέφοντας σπίτι, έψαξε στο ίντερνετ κι έμαθε για την επικείμενη σύνοδο κορυφής στο Αμβούργο και τις αντιδράσεις που είχαν προκύψει. Έτσι αποφάσισε να ταξιδέψει εκεί με το χαρακτήρα του: για τρεις ημέρες βρισκόταν στις κινητοποιήσεις με τους διαδηλωτές του Αμβούργου. Όταν επέστρεψε στη Ζιρίχη, όπως μας είπε, άλλαξε ριζικά τη ζωή του. Δούλευε σε τράπεζα, αν δεν κάνω λάθος, και παραιτήθηκε.
Μάλλον χρειαζόμαστε τέτοια πλαίσια απελευθέρωσης και εκτόνωσης ως κοινωνία.
Omsk: Κι εμείς εκπλαγήκαμε από την ανταπόκριση του κόσμου, τα μηνύματα, τις αντιδράσεις. Ξέρεις, στη σύγχρονη ζωή δεν έχουμε συχνά τη δυνατότητα να έρθουμε τόσο κοντά με άλλους ανθρώπους που δεν γνωρίζουμε. Είμαστε επιφυλακτικοί όταν μοιραζόμαστε τον ίδιο χώρο με άγνωστους, κυρίως επειδή όλοι σε αυτό τον κόσμο βιώνουμε προβλήματα, κάτι μας απασχολεί, όπως το πολύ απλό: πασχίζουμε συνεχώς να φτάσουμε την τελειότητα ενώ πρακτικά αυτό είναι ακατόρθωτο. Είναι λίγες οι στιγμές που η κοινωνία ενδυναμώνεται, στιγμές που εμπιστεύεσαι απόλυτα το διπλανό σου, όπως και εκείνος εσένα, χωρίς να έχετε μιλήσει ποτέ. Ένα καλό παράδειγμα, για να καταλάβεις, είναι οι πορείες.
Πολλά υποσχόμενο το πρόγραμμα του φθινοπώρου, κατά πώς φαίνεται. Δώστε μας ένα spoiler από την AB7.
L.: Θα έχει πλάκα, θα έχει πολύ ενδιαφέρον, αλλά δεν θα είναι απαραίτητα εύκολη για όλους, γιατί ίσως προκαλέσει τριγμούς σε ιδέες, προοπτικές ή αξίες. Για μένα πάντως στόχος είναι το συναίσθημα: με κάποιον τρόπο να αγγίξουμε κάθε επισκέπτη ξεχωριστά.
Omsk: Αυτό που ίσως δεν αναμένεται παραδοσιακά από έναν θεατή της Μπιενάλε είναι να δουλέψει τόσο σκληρά όσο οι εικαστικοί. (γέλια) Θα πρέπει οι θεατές να ξοδέψουν ενέργεια για να πάρουν μια γενναία μπουκιά από όλο αυτό που ετοιμάζουμε. Πρέπει, επίσης, να είναι σε ετοιμότητα διότι πολλά θα είναι εφήμερα στα οποία θα πρέπει να λάβεις μέρος για να τα βιώσεις. Εξάλλου, για να δεις μια έκλειψη, πρέπει να συντονιστείς συγκεκριμένη ώρα, αλλιώς θα τη χάσεις…
Comments are closed.